Cənub Qaz Dəhlizi enerji təhlükəsizliyi və enerjinin şaxələndirilməsi layihəsidir. Bu gün enerji təhlükəsizliyi bütün ölkələrin milli təhlükəsizlik məsələsidir. Enerjinin şaxələndirilməsi də istehlakçı və istehsalçı ölkələr üçün vacibdir. Beləliklə, zənnimcə, biz misilsiz əməkdaşlıq formatına nail olmuşuq. Düzgün hesablanmış maraqlar balansı var ki, burada istehsalçı olan Azərbaycanın maraqları tranzit və istehlakçı ölkələrin maraqları ilə üst-üstə düşür. Məhz bunun nəticəsində bəzilərinin o qədər də real hesab etmədikləri bir layihənin həyata keçirilməsi mümkün olmuşdur.
Prezident İlham Əliyevin fevralın 11-də Cənub Qaz Dəhlizi Məşvərət Şurası çərçivəsində nazirlərin videokonfrans formatında VII iclasında çıxışı zamanı dediyi bu fikirlər bu layihənin region və Avropa qitəsi üçün nə qədər əhəmiyyətli olduğunu bir daha təsdiq etmiş oldu.
Məşvərət Şurasında təmsil olunan bütün rəsmilər, eləcə də ayrı-ayrı beynəlxalq ekspertlər də Cənub Qaz Dəhlizinin Avropanın enerji bazarında olduqca vacib rola malik olacağını vurğuladılar.
Cənub Qaz Dəhlizi Avropa İttifaqının enerji təchizatını şaxələndirəcək
Avropa Komissiyasının enerji məsələləri üzrə komissarı xanım Kadri Simson dedi ki, Cənub Qaz Dəhlizi Avropa İttifaqına öz enerji təchizatını şaxələndirmək, vətəndaşlarımıza daha çox seçim və rəqabəti təmin etməkdə kömək edir: “Faktiki olaraq, biz İtaliyada bu ilin əvvəlində qaz qiymətlərinin artıq aşağı düşdüyünü görürük. Bu, uğurumuzun, həmçinin yeni tərəfdaşlığın başlanması deməkdir. Bu dəhliz vasitəsilə Avropa İttifaqı və Azərbaycan hazırda strateji enerji tərəfdaşlarıdır. Biz bu nöqtəyə təsadüfən, yaxud hansısa şərtlərlə gəlməmişik. Tam əksinə. Biz bu nöqtəyə bu gün ona görə çatmışıq ki, bu iclasda iştirak edən hər bir şəxs yorulmadan çalışıb və sadiqliyini nümayiş etdirib. Mən, əvvəlcə, Prezident Əliyevə bütün bu illər ərzində nümayiş etdirdiyi mövqeyinə, qətiyyətinə və strateji idarəçiliyinə görə təşəkkürümü bildirmək istəyirəm. Mən, həmçinin Gürcüstan, Türkiyə və Albaniyaya təşəkkürümü bildirmək istəyirəm. Dəhlizimiz Sizin ərazilərdən keçir. Siz olmadan Cənub Qaz Dəhlizi layihəsi olmazdı”.
Dəhliz iqtisadiyyatlarımızın müqavimət gücünü artırır
Avropa Komissiyasının qonşuluq siyasəti və genişlənmə danışıqları üzrə komissarı Oliver Varhelyi də bildirdi ki, Cənub Qaz Dəhlizi bizim Şərq tərəfdaşlığı gündəliyimizin bir hissəsi idi və 2020-ci ildə onun başa çatdırılması nəzərdə tutulurdu: “Əlbəttə ki, sonuncu dəfə ötən ilin martında biz bu istiqamətdə – Şərq tərəfdaşlığı prioritetləri ilə bağlı iclas keçirdik. Bu, bizim əməkdaşlığımızın müxtəlif məsələlərini, tərəflərini nümayiş etdirdi, biz iqtisadiyyatlarımızın müqavimət gücünü müzakirə etdik. Hazırda biz bu prioritetlərin icrası ilə bağlı planları tərtib etmək üzrəyik. Bizim qarşımızda reallaşdırılan məqsədlər dayanır. Əlbəttə ki, bu baxımdan dəhliz bizi ruhlandırır və enerji bağlantısı, təchizatın təhlükəsizliyi bizim iqtisadiyyatlarımızın müqavimət gücünü artırır”.
Azərbaycanın strateji uğuru
BP şirkətinin Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə üzrə regional prezidenti Qəri Conz tarixdə ilk dəfə olaraq Azərbaycan qazının Xəzər dənizindən birbaşa Avropaya nəql olunduğunu bildirdi, bu strateji uğur münasibətilə təbriklərini çatdıraraq dedi: “Prezident Əliyevin liderliyi, eləcə də ölkəsi və bütün region üçün gələcəyə baxışı bu tarixi nailiyyətin gerçəkləşməsinə böyük təkan verdi. Onun şəxsi səyləri dünya neft və qaz sənayesində ən mürəkkəb layihələrdən birinə çevrilmiş bir layihənin uğurla həyata keçməsi üçün həlledici rol oynayıb. BP şirkəti olaraq biz qarşıdan gələn onilliklər boyunca regiondakı və Avropadakı insanlara fayda gətirəcək bu layihənin bütün hissələrində iştirak etməkdən böyük qürur duyuruq”.
Türkiyənin enerji və təbii sərvətlər naziri Fatih Dönməz isə vurğuladı ki, Cənub Qaz Dəhlizi bütün regiona fayda gətirir və bu enerji dəhlizi regional əməkdaşlığın onurğa sütunudu: “Türkiyə və Azərbaycan arasında siyasi dəstək olmadan Cənub Qaz Dəhlizi reallığa çevrilməzdi. Azərbaycandan Avropaya gedən bu boru kəməri siyasi dəstək olmadan həyata keçirilə bilməzdi. Nəticədə biz bütün regiona fayda gətirdik”.
Cənub Qaz Dəhlizi enerji sahəsində çoxölçülü və çoxtərəfli nailiyyətdir
ABŞ dövlət katibinin enerji diplomatiyası üzrə müavininin müşaviri Kurt Donelli Cənub Qaz Dəhlizinin strateji əhəmiyyətini vurğuladı: “Xəzər dənizi karbohidrogenlərinin Qərb bazarlarına nəqli onilliklər boyu icra edilmişdir. Məmnunam ki, Birləşmiş Ştatların hökuməti və enerji şirkətləri həmin davamlı səylərdə mühüm rol oynayıblar. Cənub Qaz Dəhlizi enerji sahəsində həqiqətən çoxölçülü və çoxtərəfli nailiyyətdir. Burada bu gün təmsil olunan bütün ölkələr öz rolunu oynayıb. O cümlədən layihədə iştirak edən bütün ölkələrin çoxsaylı şirkətləri də var. Bu baxımdan İtaliya, Yunanıstan və Bolqarıstanda Avropa istehlakçıları hazırda bu qış ilk dəfə olaraq Azərbaycanın təbii qazından istifadə edirlər. Biz bu ilin sonrakı mərhələsində başlanması gözlənilən Trans-Adriatik boru kəməri üçün bazarda sınaqları alqışlayırıq və 2021-ci ilin sonuna qədər nəticələri görməyi səmimiyyətlə arzulayırıq”.
Avropaya fasiləsiz qaz tədarükü təmin ediləcək
Təbii ki, Cənub Qaz Dəhlizinin beynəlxalq əhəmiyyəti barədə səsləndirilən bütün bu fikirlər Məşvərət Şurasının yekdil mövqeyidir. İndi isə ayrı-ayrı ekspertlərin şərhlərinə diqqət edək:
Amerikalı ekspert Brüs Panyer Trend-ə bildirib ki, Avropa ehtiyacı olan əlavə qazı Cənub Qaz Dəhlizi vasitəsilə əldə edəcək və bu, gələcəkdə vacib əhəmiyyət kəsb edəcək. Çünki əhali artdıqca, həm evlərdə, həm də müəssisələrdə istilik və elektrik enerjisinə tələbat artır: “Bu, hər zaman digər tədarükçülərlə qiymət razılaşdırılması zamanı və ya bir tədarükçü ilə münasibətlərin qəlizləşməsi və nəticədə həmin tədarükçü tərəfindən nəqlin azaldılması və ya dayandırılması təqdirində vacibdir. Bu layihə Avropaya fasiləsiz qaz nəqlini təmin edir”.
“Cənub Qaz Dəhlizinin əsas müsbət effekti tədarükün etibarlılığının artırılması və mənbələrin şaxələndirilməsidir”
Bunu isə Trend-ə niderlandlı ekspert Siril Viddershoven deyib. O bildirib ki, bu layihənin reallaşdırılması ilə Avropa İttifaqı (Aİ) daxilindəki ümumi enerji təhlükəsizliyi yüksəlir: “Əsas məqsəd hələlik əhatə olunmayan bazarlara, xüsusilə də Cənub-Şərqi Avropaya əlavə qaz həcmlərinin tədarükünün təmin olunmasıdır”.
Ekspert qeyd edib ki, Aİ daxilində başlayan “Yaşıl kurs” müzakirələrinə baxmayaraq, Cənub Qaz Dəhlizinin genişləndirilməsi perspektivləri mövcuddur: “Brüssel qarşıya CO2 tullantılarının sıfıra endirilməsi məqsədini qoysa da üzv ölkələr enerji dəyişikliyinin müxtəlif mərhələlərindədir. Bundan başqa, Avropada bərpa olunan enerji mənbələri və enerji sistemləri ilə bağlı mövcud problemlərlə əlaqədar ölkələr bundan sonra da iri təbii qaz ehtiyatlarına ehtiyac duyacaq”.
Sonda onu da qeyd edək ki, Cənub Qaz Dəhlizi bir çox parametrlər üzrə nadir layihədir. Onun uzunluğu 3500 kilometrdir və layihə 7 ölkəni birləşdirir. Həmin ölkələr arasında sıx əməkdaşlıq olmasaydı, bu gün onu reallaşdırmaq mümkün olmazdı. Eyni zamanda, boru xətti çox mürəkkəb coğrafi məkanlardan, hündürlüyü 2500 metr olan dağlardan, 100 kilometrdən artıq hissəsi isə Adriatik dənizinin dibindən keçir. Bununla belə, Cənub Qaz Dəhlizi mövcud olan ən yüksək ekoloji standartlara cavab verir.
Layihənin dəyəri ilkin olaraq 44,6 milyard dollar məbləğində hesablanmışdı. Lakin səmərəli idarəçilik və düzgün planlaşdırma nəticəsində layihənin dəyəri 33 milyard dollara enib. Azərbaycan isə layihəyə 10 milyard dollar həcmində əhəmiyyətli maliyyə töhfəsi verib və Cənub Qaz Dəhlizinin həyata keçirilməsinin hər dörd seqmentində – “Şahdəniz”, Cənubi Qafqaz boru kəməri, TANAP və TAP-da iştirak edib.
